Pazaryeri, Bilecik Bozüyük ve Bursa’nın ilçesi İnegöl üçgeninin tam ortasında yer alan şirin bir ilçesidir.

İlkçağlarda “Bithynia” denilen bugün Bursa, Bilecik, Kocaeli topraklarını kapsayan bölgenin güney batı bölümünde yer alıyordu. Roma döneminde Anadolu’nun içinden gelip Bursa’ya giden Roma yolu Pazaryeri’nden geçerdi. Bu yolun geçtiği yerler halen yöre halkı tarafından “Bağdat Yolu” veya “İpek Yolu” olarak bilinir.

Kayı aşireti Söğüt’e yerleştikten sonra Ertuğrul Gazi’ye yaylak olarak verilen Domaniç yaylasına giden en kısa yol Pazaryeri’nden geçmekte idi. Osman Bey, Osmanlı devletini kurduktan sonra İnegöl’e ve verimli ovalara ulaşmak ve fethetmek amacı ile batıya yöneldi. “Ermeni Derbendi” denilen bugünkü Pazaryeri’nin civarından geçen yolu kullandı. Bu isim Osmanlılar tarafından Ahı dağında verilen “Ermenek” isminden geldiği sanılır. Osman Bey buraları fethettikten sonra III. oğlu olan Yahşi Pazarlu Bey’e iskân ve idare etmesi amacıyla Pazaryerini ve havalisini verdi. Bu bölgenin ismini Yahşi Pazarlu Bey kendi adını taşıyan “Pazarlucuk” ismi ile değiştirdi. Bu isim zamanla “Pazarcık”a dönüştü.

Osmanlılar döneminde önemli ticaret ve askeri yolların üzerinde olduğu için Avrupalı seyyahlar Anadolu’ya giderlerken Pazaryeri’nden geçerlerdi. Ünlü Avusturya’lı seyyah Hans Dernswam 1553-1555 yılları arasında Anadolu’ya yaptığı seyahat sırasında Pazaryeri’nden geçmiştir. Bunları şöyle anlatır: “… Pazargik’te bir mescit var. Burada yalnız Türk’ler oturuyor. Rum yok. Sağ tarafta yol kenarında büyük bir kervansaray gördük. Kervansarayın içinde orta kısmında 12 tane meşe direk var. Bu direkler taşlar üzerinde oturtulmuş. Bütün binayı taşıyorlar. 20 baca saydım. Kervansaray herkese açık. İçinde 150-200 at barınabilir… Pazargik (Pazarcık) sakin iki tarafı dağlarla çevrili güzel bir yer. Bu arada üzüm yetişmiyor.’’

Kurtuluş Savaşı zamanında Pazaryeri üç kez Yunan işgaline uğramış ve yıkılmıştır. 5 Eylül 1922 tarihinde çetin mücadeleler ve kanlı çarpışmalar sonucunda Pazaryeri düşman işgalinden kurtulmuştur. Tarihimizde, Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna ev sahipliği yapmış, kurtuluş mücadelesinde de büyük tarihi gelişmelerin yaşandığı Bilecik gibi Pazaryeri ilçesi de yine kurtuluş mücadelesinde önemli ve stratejik bir konumda yer alarak, gerek ulaşımda gerek, diğer konularda kurtuluş mücadelesinin birçok safhasında önemli rol oynamıştır.

Pazaryeri 19. yy’ın sonlarına kadar Hüdavendigar (Bursa) livasına (vilayet) bağlı bir nahiye idi. 1852’de (H.1301) Pazarcık adı ile Ertuğrul (Bilecik) livası merkez kazasına bağlı nahiye merkezi oldu. Pazarcık 1953 yılında Pazaryeri ismi ile ilçe merkezi oldu. Rumeli’den Kafkaslardan gelen göçmenlerin ve Yörüklerin buralara iskan edilmesiyle Pazaryeri’nin nüfusu artmış.

Pazaryeri, Bilecik Bozüyük ve Bursa’nın ilçesi İnegöl üçgeninin tam ortasında yer alan şirin bir ilçesidir. Adını Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin oğlu Yahşi Pazarlı Bey’den alan Pazaryeri, kuruluşunun yanı sıra kurtuluş savaşında işgalci kuvvetlere karşı çetin mücadelelerin yaşandığı, Pazaryeri halkının topyekûn savaştığı nadide özel topraklardır. Pazaryeri’nin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. İlkçağlarda “Bithynia” denilen bugün Bursa, Bilecik, Kocaeli topraklarını kapsayan bölgenin güney batı bölümünde yer alıyordu. Roma döneminde Anadolu’nun içinden gelip Bursa’ya giden Roma yolu Pazaryeri’nden geçerdi. Bu yolun geçtiği yerler halen yöre halkı tarafından “Bağdat Yolu” veya “İpek Yolu” olarak bilinir.

COĞRAFİ KONUM

Marmara Bölgesinin doğusunda yer alan Pazaryeri ; doğusunda Söğüt, batısında Bursa’nın İnegöl İlçesi,kuzeyinde Bilecik  merkezi,güneyinde Bozüyük İlçesi ile çevrilmiştir. Yüzölçümü 396 km2’dir. %55’i ormanlarla kaplı olan Pazaryeri’nin  24 köyü ve 6 mahallesi bulunmaktadır.

Yüzey Şekilleri : İlçenin topğrafik yapısı engebeli ve dağınıktır. Yayla gürünümünde  vadiler  içinde küçük düzlükler bulunur. Yüzolçümü 34.943 hektar olup , 16.049 hektar orman alanı , 12.204 hektar ekilebilir alan, 2.160 hektarı çayır ve mera  ve 4.530 hektarı da tarıma elverişsiz arazidir.

Dağları : İlçe merkezinde, Kireçlik Tepesi 890mt, batısında Ahı Dağı 1110 mt, kuzeyinde Esemen Sırtları (Dokuzöküz Dağları), güneyinde Ahı Dağının devamı Uzunçam, Karateke, Kertalan Sırtları 1000-1500 mt. arasında değişen yüksekliklere sahiptir. İlçenin rakımı 810 mt olup arazi yapısı doğuya doğru alçaktır. İlçe arazisinin tarım alanı olarak kullanılan (12204 ha) bölümleri üç tarafı dağlarla çevrili bir ovadır.

Akarsular : Ova içinde kuzey kısmını boydan boya geçen Sorgun Çayı, doğudan geçen Karasu Çayı ve bunları bes- leyen    derelerden    sulama    olarak    faydalanılmaktadır. Bu çaylar ve derelerin üzerine kurulan ve isimlerini kurdukları yerlerin adlarından alan Günyurdu Mustafa Erdemir Barajı ve Küçükelmalı,  Bozcaarmut,  Esere,  Büyükelmalı,  Sarnıç   gibi göletlerin tarım arazilerinin sulanmasına ve yöre iklimine olumlu etkileri olmuştur.

Göletleri: Etrafı çam ormanlarıyla kaplı  doğa  harikası  5  gölet ve 1 barajı mevcuttur. Bozcaarmut göleti ,Küçükelmalı göleti,Büyükelmalı göleti, Sarnıç göleti, Esere göleti ve Günyurdu Mustafa Eldemir Barajında doğa ile baş başa kalma imkanı bulunmakta olup , halkı modern sulama sistemine kavuşmuştur. ayrıca .İnşaatı devam eden Dereköy Barajı tamamlandığında  10.150 dekar alanda sulama yapılacaktır.

Bitki Örtüsü: Büyük bir kısmı ormanlarla kaplı olup geri kalan kısmı verimli arazilerden oluşmaktadır. Türkiye’de sadece ilçede yetişen Şerbetçi otu Bitkisinin ekimi yapılmakta kalan verimli arazilerde, Osmanlı Boncuk Fasulyesi, meyvecilik , az da olsa buğday ve arpa ekilmektedir. Seracılık son yıllarda gelişmiştir.

İklim: İlçe, Marmara Bölgesinde yer almasına rağmen iklimi sert ve karasaldır. Ege ve Batı Karadeniz, ve İç Anadolu Bölgesi iklimlerinin zaman zaman etkilerini gösterdiği geçiş bölgesini oluşturur.